Κεντρική Σελίδα

Πληροφορίες  Βοήθεια  Αφίσα  English Summary  Media.UoA Central


ΘΕΜΑΤΑ ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗΣ [ Πληροφορίες ] [ Συντελεστές ] [ Πρώτη Σελίδα ]

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΦΩΝΟΛΟΓΙΑ ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ ΣΥΝΤΑΞΗ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΣΥΣΧΕΤΙΣΜΟΙ

1. Θέμα Επιστημική και δεοντική δυνατότητα με τη χρήση του μπορεί/μπορώ

Κωδικός: ΑΤ-11
Κατηγορία: Σύνταξη
Συντάκτης: Αναστάσιος Τσαγγαλίδης


2. Παραδείγματα:
Μπορεί να διαβάσω - Μπορεί να διαβάζω
Μπορεί να διαβάσει - Μπορεί να διαβάζει
Μπορώ να διαβάσω - Μπορώ να διαβάζω

3. Επίπεδο-Βαθμός δυσκολίας:
Β ΚΕΓ, 2 ΕΚΠΑ
4. Προαπαιτούμενη γνώση:
Σχηματισμός υποτακτικής με το να

Σημασία ενεστωτικού-αοριστικού θέματος

Χρονική αξία ρηματικών τύπων

Απρόσωπη-προσωπική σύνταξη


5. Πιθανά λάθη:
(α) σύγχυση του προσωπικού μπορώ με το απρόσωπο μπορεί

(β) αδυναμία σχηματισμού του συνοπτικού τύπου: μπορεί να φεύξεις

(γ) σύγχυση δεοντικής και επιστημικής ερμηνείας – αδυναμία κατανόησης ενδεχόμενης αμφισημίας.


6. Περιγραφή:

6.1. Σύμφωνα με τις περισσότερες γραμματικές περιγραφές της ελληνικής το προσωπικό μπορώ δηλώνει πάντα ικανότητα (αυτό που θα ονομάζαμε δεοντική δυνατότητα - που περιλαμβάνει και την έκφραση του επιτρεπτού: μπορείς να πηγαίνεις, μπορείτε να καπνίσετε εδώ), ενώ το απρόσωπο μπορεί δηλώνει πάντα επιστημική δυνατότητα (ένα είδος πιθανολογικής έκφρασης του τι είναι δυνατό να συμβεί, να συμβαίνει ή να έχει συμβεί: μπορεί να έρθω, μπορεί και να μην έρθω). Η αμφισημία μεταξύ δεοντικής και επιστημικής ερμηνείας περιορίζεται λοιπόν μόνο στις περιπτώσεις που το κύριο ρήμα είναι σε γ΄ ενικό πρόσωπο και επομένως δεν είναι ξεκάθαρο αν συμφωνεί με ένα προσωπικό μπορεί (γ΄ ενικού προσώπου) ή αν τυχαίνει να ακολουθεί το ούτως ή άλλως τριτοπρόσωπο μπορεί.

Με άλλα λόγια οι δύο πρώτες προτάσεις παρακάτω δεν παρουσιάζουν αμφισημία ενώ η τρίτη είναι αμφίσημη:

Μπορώ να καπνίσω

(= «είμαι ικανός/μου επιτρέπεται να καπνίσω»)

Μπορεί να καπνίσω

(= «είναι πιθανό να καπνίσω»)

Μπορεί να καπνίσει

(= είτε «είναι ικανός/του επιτρέπεται να καπνίσει» είτε «είναι πιθανό να καπνίσει»).

6.2. Το προσωπικό μπορώ είναι δυνατό να συνδυάζεται μόνο με μη παρελθοντικούς ρηματικούς τύπους και πρέπει να υπάρχει ταυτοπροσωπία μεταξύ του βοηθητικού και του κύριου ρήματος:

Μπορείς να καπνίζεις (*Μπορείς να καπνίζουμε, *Μπορείς να κάπνιζες)

Μπορείς να καπνίσεις (*Μπορείς να καπνίσουν, *Μπορείς να κάπνισες)

Μπορείς να έχεις καπνίσει (*Μπορείς να έχω καπνίσει, *Μπορείς να είχες καπνίσεις).

Δεν είναι επιτρεπτές οι παρακάτω εκφορές για προφανείς λόγους: αφενός η παροχή άδειας δεν είναι λογικό να αναφέρεται στο παρελθόν και αφετέρου η απλή αναφορά στην ικανότητα να κάνεις κάτι στο παρελθόν είναι δυνατή με τη χρήση των τύπων μπορούσα, μπόρεσα, έχω/είχα μπορέσει:

*Μπορείς να κάπνιζες

*Μπορείς να κάπνισες

*Μπορείς να είχες καπνίσει

Έτσι, και η αμφισημία του γ΄ ενικού προσώπου αίρεται εφόσον το κύριο ρήμα βρίσκεται σε παρατατικό, αόριστο ή υπερσυντέλικο. Οι παρακάτω εκφορές, αν και δεν είναι μορφολογικά σαφές, σίγουρα περιέχουν το απρόσωπο μπορεί:

Μπορεί να κάπνιζε

Μπορεί να κάπνισε

Μπορεί να είχε καπνίσει.

6.3. Το απρόσωπο μπορεί δεν έχει το ίδιο παρελθοντικούς τύπους, αλλά μπορεί να συνδυάζεται με κάθε ρηματικό τύπο - και να τοποθετεί το πιθανολογούμενο γεγονός σε οποιαδήποτε χρονική βαθμίδα:

Μπορεί να καπνίζω

Μπορεί να καπνίσω

Μπορεί να κάπνιζα

Μπορεί να κάπνισα

Μπορεί να έχω καπνίσει

Μπορεί να είχα καπνίσει.

6.4. Η αναφορά σε ικανότητες που υπήρχαν στο παρελθόν είναι δυνατή με τη χρήση των (προσωπικών) μπορούσα, μπόρεσα, έχω μπορέσει και είχα μπορέσει. Τα τρία τελευταία συχνά (και κυρίως στην αρνητική εκδοχή τους) ερμηνεύονται ως «κατάφερα», «έχω καταφέρει» και «είχα καταφέρει», αντίστοιχα. Και πάλι όμως ισχύει ο περιορισμός ότι δεν μπορούν να ακολουθούνται από παρελθοντικό τύπο του κύριου ρήματος:

(Δεν) μπορούσα να καπνίσω/καπνίζω/έχω καπνίσει

(Δεν) μπόρεσα να καπνίσω/καπνίζω/έχω καπνίσει

(Δεν) έχω μπορέσει να καπνίσω/καπνίζω/έχω καπνίσει

(Δεν) είχα μπορέσει να καπνίσω/καπνίζω/έχω καπνίσει

Εναλλακτικά, είναι φυσικά δυνατή η χρήση κατάλληλων λεξικών μέσων: ήταν ικανός να, είχε τη δυνατότητα να, επιτρεπόταν / απαγορευόταν να κτλ.

6.6. Η άρνηση μπορεί να εμφανίζεται είτε στο μπορώ / μπορεί είτε στο κύριο ρήμα, με προβλέψιμη κατά περίπτωση ερμηνεία:

Δεν μπορεί να γράψει.

Μπορεί να μη γράψει.

Στις αμφίσημες περιπτώσεις, η άρνηση στο μπορεί τείνει να οδηγεί σε μη επιστημική ερμηνεία:

Δεν μπορεί να γράφει.


7. Παρουσίαση:
Η διαφορά μεταξύ της απρόσωπης και της προσωπικής εκδοχής του μπορώ / μπορεί είναι δυνατό να γίνει σαφής με ασκήσεις αλλαγής υποκειμένου.

Με τη χρήση χρονικών επιρρηματικών στοιχείων μπορεί να γίνει σαφής η χρονική τοποθέτηση της πράξης και άρα η χρονική αξία του κάθε (θεωρητικά «άχρονου») τύπου της υποτακτικής: Μπορεί να έρθει (*χτες), τώρα, σε λίγο κτλ.

Με τη χρήση κατάλληλων παραδειγμάτων μπορεί να γίνει εξάσκηση όλων των δομών και αντιστοίχισή τους με πραγματικά συμφραζόμενα (ή κειμενικά είδη): λ.χ. σε ένα κείμενο που περιγάφει κάποιον ή διηγείται κάτι η χρήση του μπορώ (ακόμα και στο τρίτο ενικό πρόσωπο) αναμένεται να είναι δεοντική, ενώ σε ένα συλλογισμό θα μπορούσε ευκολότερο να εμφανίζεται το επιστημικό μπορεί.

Σε προχωρημένα επίπεδα μπορεί να γίνει διαβάθμιση των εκφράσεων επιστημικής τροπικότητας ανάλογα με τη βεβαιότητα του ομιλητή: μπορεί να γράφει, ίσως γράφει, θα γράφει, πρέπει να γράφει, θα πρέπει να γράφει, μάλλον γράφει κ.ο.κ.


8. Σύνδεση με συναφή θέματα:
ΑΤ-05 - Πιθανολογικές χρήσεις του θα
ΑΤ-10 - Επιστημική και δεοντική αναγκαιότητα με τη χρήση του πρέπει

9. Παραπομπές σε υλικό του προγράμματος:
Γλωσσικές Ασκήσεις: 305-308..


 AT11_3036.doc
 Αποθήκευση Αρχείου Word
 AT11_3036.pdf
 Αποθήκευση Αρχείου PDF

Warning: Undefined array key "HTTP_REFERER" in /home/ntlab/public_html/areas/language/grammar/details.php on line 205

ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ