Οι αναφορικές προτάσεις λέγονται ελεύθερες ή ακέφαλες όταν παραλείπεται το σημείο αναφοράς (το ουσιαστικό, το επίρρημα, το ρήμα κτλ. στο οποίο αναφέρεται η αναφορική πρόταση). Διακρίνουμε δύο είδη ελεύθερων αναφορικών προτάσεων: τις ονοματικές και τις επιρρηματικές.

Είναι εξαρτημένες προτάσεις οι οποίες εισάγονται με τις αοριστολογικές αντωνυμίες όποιος, οποιοσδήποτε, όσος, ό,τι, οτιδήποτε κτλ. Οι ονοματικές ελεύθερες προτάσεις προσδιορίζουν μια ονοματική φράση που παραλείπεται από την κύρια πρόταση. Οι ονοματικές ελεύθερες αναφορικές προτάσεις μπορεί να λειτουργούν ως:

α) Αγοράζει ό,τι βρίσκει μπροστά της. (αντικείμενο)

β) Κάλεσε όποιον θέλεις. (αντικείμενο)

γ) Όσοι κοιμούνται ξεκουράζονται. (υποκείμενο)

δ) Στην εποχή μας είσαι ό,τι δηλώσεις. (κατηγορούμενο)

Διαπιστώνουμε ότι η πτώση της αντωνυμίας όποιος (παράδειγμα β), μολονότι στην αναφορική πρόταση λειτουργεί ως υποκείμενο, δε βρίσκεται στην ονομαστική αλλά στην αιτιατική πτώση. Αυτό συμβαίνει επειδή ολόκληρη η ελεύθερη ονοματική αναφορική πρόταση έχει θέση άμεσου αντικειμένου του ρήματος της κύριας πρότασης, οπότε μπαίνει στην αιτιατική.

Σε μερικές περιπτώσεις το ρήμα της κύριας πρότασης μπορεί να συνοδεύεται από κλιτική αντωνυμία, αντίστοιχη με την αοριστολογική της αναφορικής πρότασης:

Θα τον δείρει όποιον την πειράξει. ή Θα δείρει όποιον την πειράξει.

Όμως η παρουσία της κλιτικής αντωνυμίας στην κύρια πρόταση είναι υποχρεωτική όταν η ελεύθερη αναφορική πρόταση που έχει θέση αντικειμένου βρίσκεται μπροστά από την κύρια πρόταση:

Όποιον λέει ψέματα θα τον τιμωρήσω.

Σ' αυτή την περίπτωση, όπου η ελεύθερη αναφορική πρόταση (που λειτουργεί ως άμεσο αντικείμενο) τοποθετείται μπροστά από την κύρια, η αοριστολογική αντωνυμία μπορεί να εμφανίζεται και στην ονομαστική, αφού έτσι φαίνεται καθαρά ότι έχει θέση υποκειμένου μέσα στην αναφορική πρόταση, ενώ το κλιτικό δείχνει ότι η αναφορική πρόταση είναι το αντικείμενο της κύριας:

Όποιος λέει ψέματα θα τον τιμωρήσω.

Είναι εξαρτημένες προτάσεις οι οποίες εισάγονται με αοριστολογικά αναφορικά επιρρήματα: όποτε, οποτεδήποτε, όπου, οπουδήποτε, όπως, όσο, οσοδήποτε και προσδιορίζουν ένα επίρρημα ή έναν άλλο επιρρηματικό προσδιορισμό της κύριας πρότασης που παραλείπεται και δηλώνουν:

α) Πέρνα όποτε / οποτεδήποτε έχεις ανάγκη από παρέα. (χρόνος)

β) Πήγαινε όπου θέλεις. (τόπος)

γ) Μετά από λίγο καιρό θα χορεύεις όπως χορεύω εγώ. (τρόπος)

δ) Βοηθάει όσο μπορεί. (ποσό)

Όπου και να / κι αν πας, να με θυμάσαι.

Όση προσοχή και να / κι αν της δώσεις, δε μένει ευχαριστημένη.

Όποιος και να / κι αν έρθει, δε με ενδιαφέρει.

Οποιοσδήποτε να τον φώναζε, ερχόταν.

Όπου να πάει, τον λατρεύουν.

Ό,τι να ακούσει, το πιστεύει.