Το γερούνδιο σχηματίζεται με την προσθήκη της κατάληξης -οντας ή -ώντας στο «ενεστωτικό» (μη συνοπτικό) θέμα των ρημάτων της ενεργητικής φωνής, ως εξής:

γράφοντας (α΄ συζυγία)

μιλώντας (β΄ συζυγία)

Είναι επίσης δυνατό να σχηματίζεται γερούνδιο από το βοηθητικό έχω των δομών του παρακειμένου (βλ. σχετικό δελτίο) - με το ρήμα δηλαδή στο «μη παρεμφατικό τύπο»:

έχοντας γράψει - έχοντας μιλήσει

Σε αυτές τις περιπτώσεις, φυσικά, το ρήμα μπορεί να είναι μεσοπαθητικό ή αποθετικό:

έχοντας σκεφτεί - έχοντας έρθει - έχοντας στενοχωρηθεί

Είναι ακόμα δυνατός ο σχηματισμός γερουνδίου από τις άλλες συντελικές δομές (βλ. σχετικό δελτίο), με το έχω ή, σπανιότερα, με το είμαι και την παθητική μετοχή του ρήματος:

όντας γραμμένο

Το γερούνδιο έχει πάντα επιρρηματική λειτουργία - και επομένως διαφέρει από τους αντίστοιχους σχηματισμούς σε άλλες γλώσσες κατά το ότι δεν έχει κανενός είδους ονοματική χρήση. Επίσης, ποτέ δεν μπορεί να εμφανιστεί ως ρηματικός τύπος μιας κύριας πρότασης: (*Γράφοντας.) αλλά πάντοτε προσδιορίζει το ρήμα μιας πρότασης. Είναι επίσης αδύνατη η συνοδεία του από κάποιον σύνδεσμο που κανονικά εισάγει μια αντίστοιχη επιρρηματική πρόταση: *Επειδή διαβάζοντας μέρα νύχτα, πήρε άριστα στις εξετάσεις. Δεν μπορεί εξάλλου να εισαχθεί με κάποιο τροπικό μόριο: *θα/να/ας γράφοντας...

Κανονικά, η πράξη που περιγράφει το γερούνδιο ερμηνεύεται ως ταυτόχρονη με αυτήν του κύριου ρήματος. Σπανιότερα, και ιδιαίτερα στην περίπτωση των «συντελικών» τύπων (έχοντας γράψει κτλ.), το γερούνδιο ερμηνεύεται ως προτερόχρονο του κύριου ρήματος.

Σχεδόν πάντα το υποκείμενο του γερουνδίου «ελέγχεται» από το υποκείμενο του κυρίου ρήματος· κανονικά, δηλαδή, υπάρχει ταυτοπροσωπία. Σε σπάνιες περιπτώσεις είναι δυνατό να έχει δικό του ξεχωριστό υποκείμενο, σε ονομαστική:

Φεύγοντας ο δάσκαλος, διέλυσε η τάξη.

Το γερούνδιο κανονικά δέχεται άρνηση μη (βλ. σχετικό δελτίο):

Μη θέλοντας να διαβάσει, καθυστερεί τη δουλειά μας.

Οι αδύνατοι τύποι των προσωπικών αντωνυμιών εμφανίζονται σε θέση εγκλιτικών, αμέσως μετά τον τύπο του γερουνδίου (βλ. σχετικό δελτίο):

Λέγοντάς του αυτά, έφυγε θυμωμένος.

Στην περίπτωση των συντελικών συνδυασμών, τα κλιτικά εμφανίζονται επίσης αμέσως μετά τον τύπο έχοντας:

Yπό προϋποθέσεις, μια πρόταση μπορεί να έχει απεριόριστο αριθμό προσδιορισμών με γερούνδιο:

Ακούγοντας τα νέα, έφυγε τρέχοντας και χοροπηδώντας, φωνάζοντας ότι νικήσαμε...